Jan de Klein is geboren op 17 april 1849 in Werkhoven om 7.00 uur. Zijn tweelingzusje Jannigje twee uur later ! Hij groeit op in Werkhoven samen met 10 broers en zussen. Op 18 november 1886 trouwt hij met Maagdelien Edelbroek. Zij is ook geboren en getogen in Werkhoven. Meestal werd er getrouwd met een partner uit het eigen dorp. Ook werd er vrijwel uitsluitend getrouwd met leden van de eigen kerk, die er dezelfde gebruiken en gewoonten op na hielden. Wat er in de andere kerk gebeurde, was vreemd en dus fout. Jan en Lientje zijn beiden katholiek. En er werd vooral binnen de eigen stand getrouwd : arbeidersdochters trouwden met zonen van arbeiders; boerendochters trouwden met boerenzonen.                                                                   

De vader van Jan, Dirk de Klein, was arbeider; de vader van Lientje, Steven Edelbroek, ook. Er was wel een groot verschil in leeftijd. Ten tijde van de huwelijksvoltrekking was Lientje 21 en Jan 37 jaar. In de huwelijksakte verklaart de moeder van Lientje niet te ondertekenen vanwege 'niet te kunnen schrijven als zijnde onervaren'.

Jan en Lientje wonen in Werkhoven in wijk A nr 120. Daar worden acht kinderen geboren : Gosiena (1888), Mechtelina (1890); Theodorus (1891); Stephanus (1893); Johannes (1895); Petrus (1896, hij overlijdt als hij een jaar is in 1897); Petrus (1898) en Lambertus (1901).   

Jan is arbeider en koopman van beroep.

 

In de 19e eeuw waren ouders niet verplicht hun kinderen naar school te sturen. Veel ouders hadden onvoldoende inkomen om het schoolgeld te betalen. Dikwijls werkten de kinderen mee om het gezinsinkomen aan te vullen. In 1801 en1806 kwamen de eerste nationale schoolwetten tot stand. Het onderwijs moest een algemeen christelijk karakter krijgen. Er moest klassikaal les worden gegeven. Lezen en godsdienstles waren de belangrijkste vakken. Schrijven werd eerder als een kunst gezien en rekenen had geen prioriteit. Dat leerde een kind wel in de praktijk.

 

Werkhoven wordt tot een van de oudste bewoonde streken van Nederland gerekend. Reeds in 846 wordt de plaats Uuerken genoemd. In 1002 wordt er gesproken over een curtis genaamd Wercundia die eigendom is van de abdij van Deutz bij Keulen. Een curtis is een hof met een hoofdgebouw, bijgebouwen en schuren met erom een palissade ter verdediging. Vanuit deze centrale hof wordt de landbouwexploitatie geregeld door een vertegenwoordiger van de grondeigenaar, de hofmeier. Er omheen staan hutten waar de mensen wonen die in dienst van de eigenaar de grond bewerken. Na verloop van tijd worden deze horigen steeds vrijer. In de 13e en 14e eeuw zijn het boeren geworden. Vanaf de twaalfde eeuw komt Werkhoven in bezit van de bisschop van Utrecht. In 1811 bestaat de gemeente Werkhoven uit de gerechten Werkhoven en Odijk. Een gerecht is een gebied waar de bevoegdheden over bijv. onderhoud van de weteringen, sloten en wegen, maar ook belastinginning liggen bij de schout en schepenen. In 1816 wordt Odijk zelfstandig. De dorpen Bunnik, Odijk en Werkhoven worden in 1964 samengevoegd tot een gemeente Bunnik. De samenwerking bestaat al langer, want de dorpen bouwen in 1897 een gezamenlijk raadhuis aan de Dorpsstraat in Bunnik en hebben dezelfde burgemeester/secretaris.

Van de drie dorpen had in 1900

Bunnik          1237 inwoners

Odijk                428 inwoners

Werkhoven   977 inwoners

Ter vergelijking : op 1 januari 2018 telt Hurwenen 866 inwoners.

Werkhoven begon rond de Brink, waar de oorspronkelijk twaalfde eeuwse Sint-Stefanuskerk, nog staat. Alleen de toren is oud, de rest is in 1828 bijna helemaal vernieuwd. De overige bebouwing aan de Brink dateert uit de 18e en 19e eeuw. In 1908 kwam daar de katholieke kerk aan de Herenstraat bij.               

De Reformatie (vanaf 1517) was  voor een groot deel aan Werkhoven voorbij gegaan. In de 17e en 18e eeuw mocht niemand een openbaar ambt bekleden of hij moest hervormd zijn. Hieraan is in Werkhoven niet de hand gehouden, omdat er te weinig protestanten beschikbaar waren ! De overgrote meerderheid van de inwoners was en bleef katholiek (zo ook de families de Klein en Edelbroek). 

Aan de overkant van de Kromme Rijn en de provinciale weg naar Wijk bij Duurstede staat kasteel Beverweerd, dat begon als donjon in de tweede helft van de 13e eeuw. Het is in de loop van de eeuwen ingrijpend verbouwd. Van 1563 tot 1782 was het in bezit van een bastaardtak van de Oranje-Nassaus; door vererving daarna nog van andere adellijke families.                                                               

In 1958 werd het een internationale kostschool. Als tiener fietste ik er eens langs. Achter een hek stond een meisje waarmee ik aan de praat raakte. Verder was er niemand te zien. Geen andere kinderen, geen leiding.....Ik schatte haar een paar jaar ouder dan mezelf. Het meisje vertelde dat ze Belle heette en dat haar ouders in het buitenland woonden. Haar vader werkte bij Shell.                                         

Een bijzondere ontmoeting ! Nu woont en werkt er kunstschilder Geert Jan Jansen. Het is niet voor publiek toegankelijk.

 

De landbouw was eeuwenlang de kurk waar de economie van Werkhoven op dreef.                                   

Na de afdamming van de Kromme Rijn bij Wijk bij Duurstede in 1122 werden grote stukken wildernis ontgonnen in de lager gelegen komgronden. Er ontstonden langgerekte, smalle, evenwijdige stroken grond. Maar door inklinking waren ze alleen geschikt voor weiland. Vanaf 1878  was er een diepe crisis in de akkerbouw. Door een overzeese concurrentie ontstond een opzienbarende daling van de graanprijzen. Hierdoor verschoof het accent van de akkerbouw naar de vee- en fruitteelt.               

Er kwamen wel twee steenfabrieken. De Steenovenweg tussen de Jachtrustlaan en de Leemkolk herinnert hier nog aan. Toch bleef de landbouw het belangrijkst. In 1960 werkt nog 35% in de agrarische sector.

Uit het bevolkingsregister van 1861 blijkt dat landbouwers de meeste kinderen hebben. De hoogte van de belastingen die de inwoners moesten betalen, hing af van het begrotingstekort van de gemeente. Arbeiders betaalden weinig of niets.

Werkhoven is nu een dorp van ongeveer 1600 inwoners.

 

Bronnen :

* Het begon met Vechten, Cees Dekker, 1976 

* Bunnik, door Henk Reinders, Hes Uitgevers Utrecht   1986

* Tijdschrift Tussen Rijn en Lek, uitgaven van de

   Historische Kring, diverse jaargangen 

* Odijk en Werkhoven in oude ansichten, Europese

    bibliotheek Zaltbommel                                                              *  https://www.delpher.nl

*  https://nl.wikipedia.org/wiki/Utrecht

* www.hetutrechtsarchief.nl